Duyusal İşlemleme, Bütünleme, Entegrasyon Nedir?
Yaşam duyusal bir deneyimdir, birey çevresini duyuları ile algılar ve deneyimler.
7 duyumuz vardır. Bunlar; koku alma,tat alma, dokunma (taktil), görme, işitme,propriosepsiyon duyusu (vücut farkındalığı ) ve vestibüler duyu yani denge duyumuzdur.
7 duyumuz yoluyla çevremizdeki uyaranlar algılanarak beynin merkezi sinir sistemine uyartı olarak gönderilir.Merkezi sinir sisteminde yani beyin ve omurilikte bu uyartılar bilgi olarak işlenir ve bu bilgilere uygun cevap(adaptif cevap) oluşturulur.
Duyu bütünleme yaşamı duyusal deneyimleyebilmek ve anlamlandırmak için 7 duyumuzun organizasyonudur.
Başka bir deyişle ;duyu bütünlüğü, vücuttan alınan duyusal bilginin analizini,sentezini ve organizasyonunu kapsayan nörolojik bir süreçtir.
Duyu bütünlüğü, entegrasyonu veya organizasyonu bireyin çevreden 7 duyusu ile aldığı duyu bilgilerinin kavranarak işlemlenmesi, yorumlanması ve bütünleştirilmesidir.
Çocuğun fizyolojik gelişim yaşlarında çevre ile etkileşimi beyin gelişimini şekillendirir. Sinir sisteminin değişme kapasitesi olduğu için anlamlı yapılan duyu motor aktivite tedavide temel araçtır.
Sinir sisteminin değişme kapasitesi ise adaptif cevaplar yoluyla sinir sistemi organizasyonudur. Buna nöral plastisite nedir.
Nöral plastisite, duyu bünleme tedavisinin temel yapıtaşlarındadır.
Duyu Bütünlüğü Bozukluğu Nedir?,Ne Değildir?
Duyu bütünlüğü bozukluğu, takdil (dokunsal), vestibular (hem denge hem işitsel) veya proprioseptif (vücut farkındalığı) yada diğer duyulardan gelen duyusal bilginin işlenme sürecindeki yetersizliktir.
Duyu bütünlüğü işlemleme bozukluğu olan çocuklarımızda, sinir sistemi arası bağlantıları sağlayan nöronlar normal işevlerini yerine getirememektedir. Başka bir deyişle santral sinir sistemine iletilen duyu girdisine oluşturulan motor yanıt /adaptif cevapta sorunlar vardır. Duyu bütünleme bozukluğu omurilik ve beyinde meydana gelir.
Duyu deneyimlerimiz, vücut farkındalığı, taktil (dokunsal), vestibüler (hem işitsel hem denge), koku, tat, görsel algılardan oluşur.
Duyusal işlemlemenin doğru bir şekilde yapılıp adaptif davranış verilmesi için tüm bu sistemlerin işbirliği içinde olması gerekir.
Duyu Bütünleme Bozukluğu Ne Zaman Olur?
Doğumdan once ,doğum sırasında veya doğum gerçekleştikten kısa bir sure sonra duyu bütünlüğü bozukluğu bebekte meydana gelebilir.
Yukarıdaki gelişimsel hiyerarşi tablaosunda belirtildiği gibi;
Seviye 1: Duyu –motor, 1.aydan itibaren:
Bebeğimizin 1. ayından itibaren primer sistemeleri taktil, vestibüler, proprioseptif duyusu gelişimi ön plandadır.
Seviye 2: Algı- motor, 1.yaştan itibaren:
Algısal beceri dediğimiz dış çevreden gelen duyu uyartıları algılama ve anlamlandırma, motor davranışı planlama ve yapabilme yetisi ön plandadır.
Örnek: anne bebek karşısında alkış yapıyor, bebek rol aldığı anneyi algılayıp alkış yapabilir. Iki elini çırpabilir, iki elini başına götürebilir, sağ yada sol tarafına yalpalama harekereti yaparak dönebilir, yuvarlanabilir.
Seviye 3: Algı-motor, 3. yaştan itibaren:
Çevreden gelen uyartıları, görme, işitme, dokunma ve diğer duyularla ayırt edip anlamlandırabilir.
Herhangi bir oyun yada amaçlı aktiviteleri duyuları aracılığı ile anlamlı hale getirir.
El göz koordinasyonu, dikkati toplama, uyaranlara dönüt verme, adaptif cevap oluştrurken motor hareketi anlayıp tekrar motor hareket oluşturabilme yetisi gelişir.
Seviye 4: Bilişşel seviye, 6. yaştan itibaren:
Bu seviyede artık çocuğumuzun okul kavramı oluşup akademik becerileri gelişmeye başlar. Bir çocukta duyusal işlemlemenin tam anlamıyla sağlandığı, yukarıdaki belirtilen herhangi bir gelişim basamağında bozukluk olmamasıdır. Bu sonuçta bizlere duyusal entegrasyonun sağlandığını gösterir.
Duyu Bütünleme Bozukluğu Sınıflandırılması Nedir?
DR.Jean AYRES ‘in geliştirdiği teoriye göre duyu bütünleme bozuklukları;
- Duyu kaydı ve modulasyon bozuklukları,
- Praksisde sorunlar, (motor hareketin bilissel becerilerle planlanamadığı)
- Duyu ayırt etme sorunları,
- Vucüt imajı ve postür sorunları, fonsiyonel temelli becerilerde gerilik,
Çocuğumda, Bebeğimde Duyu Bütünleme Bozukluğu Olduğunu Nasıl Anlarım?
- Kolay korkma (doğumdan 5 aylığa kadar), hareketten korkma, ağlama uzun süre susmama,
- Düşük kas tonu, ellerini, kollarını kaldırmama, hareket paterni oluşturamama,
- Kendini kontrolde problem, normal dışı telaşlı, oyuncaktan korkma,
- Elleri bir araya getirip alkış yapmada yada ellerlini başına götürmede sorunlar.
- Yalpalama hareketi ile sağa sola yuvarlanmada güçlük
- Bebeklerde agumalama gibi çeşitli ses çıkarmada güçlük
- Dönme ve yuvarlanmadan korkma ,ağlama,
- Fizyolojik gelişim evresine uygun oyun oynamada sorun,
- Kucağa alınınca veya herhangi bir yüzeye temas ettiğinde kaçınma, ağlama, irrite olması, korkması,
- Oturma sırasında kokontaksiyon sağlayamama yani başını gövdeyi dik tutamama,
Çocuğum Henüz Okula Başlamadı ,Duyu Bütünleme İhtiyacı Olduğunu Nasıl Anlarım? (3-6 Yaş Arası)
- Zayıf kas tonusundan dolayı, sakar, düşer, takılır.
- Görsel ve uzaysal algılamda güçlük uzayda vücudunun nerede olduğunu algılayamaz veya ne olduğunu tanımlayamaz,
- Çeversindeki insanlar onlara seslendiğinde duymuyormuş gibi görünme, algılayamaz,
- Oyuncakları ile oynamada güçlük, dökme, fırlatma, oyun sırasında olmuyor yapamıyorum sık sık kullanma,
- Oyuna başlamada ve anlamlandırmada güçlük, öfkeli, kızgın olma halleri,
- Ayak topuklarının yere temasından kaçınır, parmak ucu basma, farklı yüzeyden korkma
- Önündeki düz kare parçasnı farklı yükselti gibi algılayıp korkma davranışı ve ağlama,
- İnce /kaba motor beceri gerektiren aktivitelerden hoşlanmama, resim yapma, kalemle boyama yapma, makas kullanarak kesim yapmadan hoşlanmama,
- 5-4 yaştan sonra hala konuşmadan zorluk, oral hassasiyet yaşama,
- Diş fırçalama, saç tarama ve tırnak kestirmez, banyodan hoşlanmaz,
- Kirli olmaktan rahatsız olmaz,
- Çok çabuk oyunlardan sıkılır, aşırı hareketli, huzursuzdur.
- Kolayca kaybolur,
- Dikkati odaklama ve sürdürmede zorluk veya bir noktaya odaklanıp kalma,
- Çok aktif ve hareketli bir ortamda iken ilgisiz görünür
- Yeni bir şey öğrenirken akran gruplarına göre daha uzun sürede öğrenir.
- Oyun esnasında vücudunu kalıp gibi tutar,
- Oyunda düşmekten , yüksekten çok korkar,
- Oyun sırasında tehliklerin farkında olmaz
- Uyuşuk gözükür, enerjisi azdır, ağır hareket eder,
- Karşıdaki akran grubunun jest ve mimiklerini anlayamaz,
- Göz teması hiç kuramaz,
- Tuhaf seslerden hoşlanır, sırf gürültü çıkarmak için gürültü yapar,
- Tepetaklak olduğu aktivitelerden hoşlanmaz; güreşmek, takla atmak gibi,
- Lunaparkta iken hareket eden atlı karınca salıncaktan korkar huzursuzlanır ve ağlamaya başlar,
- Yada sessiz hareketsiz aktivite ve oyunlardan hoşlanmaz sürekli harketli aktivite ister, döndürülmekten hoşlanır, oyun parkındaki hareketli araçlardan aşırı hoşlanır.
Çocuğum Okul Çağında, Duyu Bütünleme İhtiyacı Olduğunu Nasıl Anlarım? (6 Yaştan İtibaren…)
- Başarılı geçmiş bir oryantasyon süreci sonucu 3-5 ay içi hala okula giderken huzursuzlanma, ağlama, isteksizlik, uyum sorunu ve bunlara eşlik eden gece kabusları,
- Akran grupları ile iletişimi başlatma sürdürme ve oyuna aktif katılımda güçlükler,
- Zayıf kas tonusu ile birlikte asalak görünüme sahip olma ve okul sırasında otururken dik duramama,
- Bazı harfler tahtaya yazıdığında b ile d harfini z ile e harfini yazma ve algılamada zorluk, sebebi sorulduğunda öğretmenin öyle söyledi yada öğretmenim öyle yazdı demek
- Kalem tutmada güçlük, kalemi kavramada sorun ve kaleme ne kadar ve ne oranda kuvvet aktaracağını bilememe,
- Zıplamaktan, sallanmaktan, tepetaklak olmaktan ayaklarının yerden kesilmesinden hoşlanmaz
- Odağı başlatma, sürdürme günlük hayata öğrendiği bilgileri kısa belleğe toplamada zorluk,
- Dikkat dağınıklığı veya direktifleri takip etmede zorluk
- Hiperaktiftir, sakinleşemez, sırada oturamaz, arkadaşlarına hareket olsun diye oyuncak fırlatma,
- Özbakım becerilerini kazanamamış olan, tuvalet eğitimini okul çağına geldiği halde yapamayan çocuklarımız,
- Dokunmaya, tatmaya, seslere veya kokulara aşırı tepki verme,
- Akranları ile arkadaş olmada problemler, kendinden daha küçük yada kendinden daha büyük çocuklarla oyun oynama eğilimi,
Çocuğum Ergenlik Dönemine Girerken Hangi Durumlarda Duyu Bütünleme Tedavisi Yararlı Olur?
- Günlük yaşamdaki temel aktivite ve serbest zaman aktvitelerinde organize olamama, organizasyon bozukluğu,
- Devam eden sakarlık ve asalaklık duruşu,
- Kalabalıktan huzursuz olma, devam eden rahatsız olma halleri,
- Çok kolay yorulma, isteksiz olma, okulda, evde, masada dik oturamamak kas zayıflıkları temel etken olabilir,
- Motor planlama, praksis beceri gerektiren aktiviteleri anlayıp uygulayamama,
Duyu Bütünleme Tedavisinde Ergoterapist Olarak Ne Yapiyoruz?
Tedavi, terapist ve hastanın birlikte problem çözmek için yeni stratejiler geliştirilmesine dayanır.
Direkt müdahale ve çevresel düzenleme paternlerinden oluşur.
Aile tedavi sırasında aktiviteleri ve oyunları gözlemlerken therapist, büyük bir titizlikle oyun ve aktivitelerle duyular arasındaki bütünleşmeyi çalışıyordur. Amaç ise çocuğun aldığı duyusal bilgiye uygun ve doğru adaptif davranış oluşturmayı sağlamaktır.
Özellikle duyu modulasyon bozukluğu sahip olan çocuklarımızdaki, duyu savunmacılığı, gravitasyonel güvensizlik, harekete olan rahatsızlık ve çocuktaki kaçma, korku ve kavga davaranışlarını belirli tedavi yaklaşımları kullanarak module etmeyi hedefliyoruz.
Örnek: Willbarger yaklaşımı kullanılarak, çocuk için yoğun, kişisel ve kapsamlı bir tedavi programı planlanır.
Duyu bütünleme tedavisi temelinde beynin nöroplastisite yeteneğini baz alarak ‘DUYU DİYETİ‘ ile duyuların tedavi edici olarak serbest zaman aktiviteleri ve günlük yaşam aktivitelerinde kullanılarak müdahale planı ile duyu entegrasyonu sağlamaktır.
TEDAVİ; bireylerin davranışlarındaki sorunların nörofizyolojik temelleri üzerine yöntemler kullanılarak ;
- Gözlem +standardize testler,
- Sorun alanlarının belirlenip kişi merkezli müdahale planı oluşturulması
- Aile danışmanlığı, okul içinde öğretmen bilgilendirilmesi
- Ve tedavide devamlılık ve verimliliği artırmak içn ev programını
Çocuklarımızın yaşamı Ergoterapide duyu bütünleme tedavisi ile duyularıyla tam algılayıp, anlamlı , amaçlı ve daha bağımsız yaşayacağı günlere…
