Korkunun En Şiddetli Hali “Fobilerimiz”

Her bireyin kendi içinde yaşadığı küçük ya da büyük korkuları vardır. Bunlar doğal ve evrensel duygulardır. Fakat korku nesnesiyle karşılaşma kişinin yaşamını kısıtlayan, sosyal ilişkilerinde bozulmalara ve mesleki çalışmalarında aksamalara neden olan, ruh dünyasında sıkıntılar yaşatan, kontrol edilemeyen şiddetli kaygı yaşatan bir hal almış ise; ortada yolunda gitmeyen bir durumun varlığından söz edebiliriz. Bu korku dozu aşıyor, fobiye doğru gidiyor ve gün içinde birçok sıkıntılı an yaşatıyorsa bir uzmandan yardım almak gerekir.

Fobi kelimesi; phobos kökünden gelmektedir ve Latince de dehşet anlamındadır. Korku nesnesi insan yaşamını kısıtladığında, şiddetli bir hale döndüğünde fobi adını alır. Fobi; bir varlık, nesne, mekân ve durumun kişide oluşturduğu yersiz ve aşırı kabul edilen inatçı korkudur.

Fobi kelimesinin karşılığı korku olsa da içeriğini daha detaylı bir şekilde ele almamız gerekir.

Korku;  tehdit ya da tehlike anında hissedilen gerilim, güçlü bir kaçma hali, hızlı kalp atışı, kaslarda gerilme,  terleme, titreme, nefes darlığı, sıcak basması, boğulma hissi, göğüs ağrısı, mide bulantısı, el ve ayaklarda uyuşma, ağız kuruluğu, baş dönmesi, baş ağrısı vb. fizyolojik belirtilerle kendisini gösteren yoğun bir duygusal uyarılma ve heyecan halidir.

Her birey kendisini tehdit eden canlı-cansız varlık, nesne, mekân ya da durumla karşılaşınca kaçar. Kimisi de aşırı derecede tepki vererek kaçar. Çünkü ileri düzeyde korku duygusu yaşamaktadır. Aslında korku; yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli ve faydalı bir savunma mekanizması işlevi görmektedir.

Korku kişiyi tehlikelerden korur. Örnek vermek gerekirse çoğu kimse yılanla karşı karşıya kalmamış ama yılandan korkmaktadır. Ve bu korku duygusu, kişiyi olurda yılan ile karşılaşırsa kendisini korumasına etkili olur.

• Fobi; kişide korkulan varlık, nesne, mekân ya da durumdan kaçmaya yönelik karşı konulmaz davranış oluşturur. Kaçmanın mümkün olmaması halinde yoğun bir kaygı ve panik tepkisi alevlenir. Bir fobi önemli bir bunaltı kaynağı olduğu veya toplumsal işleyişi engellediğinde, ruhsal bir sorun başlangıcı olarak değerlendirilir. Bazı fobilerin toplumda görülme oranı fazladır. Örnek vermek gerekirse örümcek, yılan, yükseklik, kapalı alan vb. fobileri.

Fobiler halk arasında hastalıktan ziyade huy ya da kişiliğin getirisi olarak görüldüğünden tedaviye başvuranların sayısı azdır. Kadınlarda erkeklere oranla daha fazla görüldüğü saptanmıştır.

Fobilerin en belirgin özelliği kaynağının bilinçsiz oluşudur. Fobilerin kaynağı Freud’un yaklaşımına göre bilinçaltında çözümlenememiş çelişkilerdir. Bu çelişkiler çözümlenmedikçe fobinin ortadan kaldırılmasına çalışmak yetersiz ve anlamsız bir çabadır.

Psikologlar fobileri basit ve karmaşık fobiler olmak üzere 2’ye ayırırlar:

Basit Fobi

Oldukça iyi tanımlanmış, tek bir nesne veya durumdan gelen korkuyu tanımlar. Daha çok çocukluk döneminde ortaya çıkar. Çocukluk çağında görülmeye başlanan bu fobi de korku nesnesi basit olmasına rağmen kişiyi rahatsız eder.

Basit fobiler bazen öğrenme sonucu ortaya çıkmaktadır. Aynı evdeki başka bir kişinin fobisini gözlemleyen çocuk, aynı nesneye karşı fobi geliştirebilmektedir. Örneklemek gerekirse annede böcek fobisi var ve çocuk annedeki korkuya çok sık şahit oluyorsa bir zaman sonra çocukta da öğrenme sonucu böcek fobisi oluşabilir.

Basit fobiler günlük hayata ciddi sorunlara yol açmadığı için, bu tür fobisi olan kişiler genellikle bir hekime başvurmamaktadır.  Basit fobi tedaviye daha çabuk cevap verir.

(yılan, yükseklik, böcek korkusu )

Karmaşık Fobi  

Karmaşık fobi çok boyutludur. Kişinin kaygısı ve korkusu tek bir nesneden değil, farklı birçok nesne, durum ya da varlığa bağlıdır. Karmaşık fobilere daha çok erken erişkinlik döneminde rastlarız.  Erken erişkinlikte görülen karmaşık fobiler gelişimde kalıtımsal özellikler etki edebileceği gibi, yaşanan olaylarının etkisi daha belirgindir. Bu tür fobi de kişinin günlük yaşama uyumunu zorlaşır.

Karmaşık fobilerde ciddi işlevsel bozulma görülür ve bu hastalar daha çok hekime gelmektedir. Basit fobi tedaviye daha çabuk cevap verirken, karmaşık fobi tedaviye direnç gösterir.

(sosyal fobi, agorafobi)

Basit Fobi-Karmaşık Fobi Ayrımı Nasıl Olur?

• Basit fobi bireyin günlük yaşamını etkilemezken karmaşık fobi günlük yaşama olan uyumunu zorlaştırır.
• Basit fobi tedavisi kolaylıkla gerçekleştirilirken karmaşık fobi tedaviye direnç gösterir. Bazen de kaygı nöbetleriyle beraber görülebilir.
• Basit fobilerde sıklıkla çocukluk çağında başlayan rahatsız edici ve beklenmedik bir deneyim varken, karmaşık fobilerin gelişiminde erken erişkinlikte görülen kalıtımsal özellikler ve yaşam olaylarının etkisi daha belirgindir.
• Basit fobiler ciddi yaşamsal sorunlara yol açmadığından kişiler fobilerinden fazla şikâyet etmemekte ve genellikle bir hekime başvurmamakta, karmaşık fobilerde ise ciddi işlevsel bozulmalar görülmekte ve bu hastalar sıklıkla hekime başvurmaktadırlar.

Fobinin uzun süre ortadan kalkmayışını;  korkulan uyarıcıdan sürekli kaçma ve korkulan uyarıcı ya da nesnenin her ortaya çıkmasıyla kişinin kendi kendine sürekli olumsuz mesajlar vermesiyle olumlu deneyimin gelişmesini önleme olarak açıklayabilirim.

EN YAYGIN FOBİ ÇEŞİTLERİ:

• Akrofobi: yükseklik korkusu, Agorafobi: açık alan korkusu, Akuafobi: su korkusu, Astrofobi: şimsek korkusu
• Klostrofobi: kapalı yer korkusu, Kinofobi: köpek korkusu
• Ofidofobi: yılan korkusu
• Mizofobi: pislik, bulaşıcılık korkusu
• Payrofobi: ateş korkusu
• Zoofobi:hayvan korkusu

Sözlerime son verirken fobinin tedavi edilemez bir rahatsızlık olmadığını belirtmek isterim. Çoğu kişi tedavi sonucu bu durumdan kurtulur. Her kişinin durumuna göre gereken terapi yöntemi uygulanmaktadır. Zaman kaybetmeden önlem almak gerekir.

Uzm. Klinik Psikolog  Aile Danışmanı

Zehra BiniciTekin

www.İceberg.com