Zeka Testi Nasıl Yapılır, Sonucuna Göre Aile Nasıl Yönlendirilir?

Zeka, bireyin çevresine ve çevresindeki değişimlere ayak uydurmasını ve yaşamsal sorunlara işlevsel çözümler getirmesini sağlayan, bu sayede yaşama kabiliyetini artıran bilişsel süreçlerin tümüdür. Zeka, çok sayıda bilişsel yeteneğin (öğrenme, öğrenilmiş bilgiyi uygun kullanabilme, bilgileri depolama, gerektiğinde bilgiyi geri çağırma ve günlük hayatta pratik şekilde kullanabilme) uygun şekilde kullanımını içerir. Bilimsel araştırmalar, tüm bu bilişsel yeteneklerin ve dolayısıyla zekanın, yeterli uyaran ve tekrar ile yaşam boyu gelişim içinde olan bir olgu olduğunu göstermektedir.

Anne-babalarca yapılan en büyük hata, çocuğun okul başarısını doğrudan zekası ile ilişkilendirmektir. Unutmamalıdır ki zeka, birden çok yetenek ya da beceri alanının toplamıdır. Dolayısıyla zeka, çocuğun akademik başarısına denk değildir.

Çocuğun zekası ile ilgili merak genellikle okul döneminde artış gösterir. Okula başlayan çocuğun okuma-yazma öğrenme hızı, matematik becerileri çoğunlukla akranları, komşu çocukları gibi yakın çevre ile kıyaslanır. Eğer çocuk, akademik becerileri arkadaşlarından geç kazanıyorsa ailede, çocuğun zekasında gerilik olabileceği konusunda bir panik ortamı oluşabilir. Aynı şekilde çocuk akranlarından daha erken zamanda akademik beceriler sergilemeye başlamışsa aile bu sefer de çocuğunun üstün zekalı olduğunu düşünebilir, hatta buna inanmak isteyebilir, çünkü üstün zekalı çocuk tüm hayatı boyunca başarılar elde edecektir görüşü hakimdir.

Çocuğun tıbbi değerlendirmeleri ve kontrolleri yapılırken bunun yanı sıra tüm gelişim alanlarının takibi çocuk gelişimci tarafından yapılırken bilişsel gelişiminin yaşından beklenen düzeyin altında olması ya da çok üstünde çıkması gibi durumlarda zeka testi yapılması uygun görülebilir. Zeka testini, testi yapma yeterliliğine ve eğitimine sahip çocuk gelişimi uzmanı ya da psikologlarca yapılması uygundur. Gerekli yeterliğe sahip olmayan, eğitim almamış ya da sertifikasyonu olmayan kişilerce testin yapılması ve sonuçların yorumlanması sağlıklı bir veri elde edilmesini engelleyecektir.

Günümüzde en çok kullanılan ve geçerliliği kanıtlanmış zeka testleri, 2 yaşını dolduran çocuklara uygulanabilen Stanford-Binet ile 6-16 yaş aralığındaki çocuklara uygulanan Wechsler (WISC-R)’dir.

Bunlardan WISC-R testi, tek bir puan vermek yerine, alt ölçeklerle sözel ve performans alanlarında ayrı ayrı yorumlanabilir sonuçlar vermektedir. Yani bireyin tek bir alandaki becerileri değil, birçok alandaki yetenekleri ölçülebilir ve yorumlanabilir kılınır. 6 yaşını doldurmuş ve 16 yaşını geçmeyecek şekilde, teste girecek çocuğun önceden test ile ilgili bilgilendirilmesi, test olacağı gün hasta olmaması, karnının tok ve tuvalet ihtiyacının giderilmiş olması, uykusunu almış olması önemlidir, çünkü herhangi bir nedenle testin bölünmesi, test standardizasyonunu bozucu nitelik göstereceğinden istenilen sonucu almayı engelleyebilir. Testör ve çocuk sessiz bir odada yüz yüze bulunur. Testör soruları sorar, çocuğun yanıtları beklenir ve kayıt edilir. Test yaklaşık 1-1,5 saat sürer.

Test sonrası bir puan elde edilmesi kadar, ilgili alandaki bu puan ya da puanların doğru ve sağlıklı yorumlanması ile bu bilgiler doğrultusunda çocuğa en uygun önerilerin verilmesi büyük önem taşır. Elde edilen sonuçlar, çocuğun çok yönlü başka değerlendirme araçları ile değerlendirilmesi, gelişiminin takibe alınarak bu bilgiler ışığında tamamen çocuğa özgü ve çocuğun ailesi, okulu, öğretmeni ve yakın çevresini kapsayan geniş ölçekte bir yaklaşımı içermelidir. Sonuçlar uzmanca değerlendirilmeli, çocuk gerek görülürse ilgili kurumlara yönlendirilmeli, bir müdahale programı oluşturulacaksa bu mutlaka bireysel olmalıdır.

Çocuk hakkında tek bir zeka testi sonucuna bakılarak yargıya varmak ve onu ‘geri’ ya da ‘ileri’ diye etiketlemek çok yanlıştır. Çocuğun tüm gelişim alanlarında ve çeşitli, zengin değerlendirme yöntemleri ve gözlemlerle, konunun uzmanınca değerlendirilmesi en doğru olanıdır. Unutmayın ki hiçbir test başlı başına çocuk hakkında yüzde yüz doğru sonuç veremez.